ایمنی حریق از بحث های کلیدی در امنیت فضاهای ساختمانی و صنعتی است. هر مکان ساختمانی و یا صنعتی مستعد رخداد حریق است. هر اندازه در این مکان‌ها از متریال‌های آتش‌زای بیشتری استفاده شود، قاعدتاً رخداد حریق جدی‌تر است. اما می‌توانیم با تمهیداتی علمی از احتمال وقوع حریق جلوگیری کنیم و یا در صورت آتش گرفتن از سرعت عمل مناسبی در اطفاء حریق برخوردار باشیم. ایمنی حریق مجموعه دستورالعمل‌ها و یا تجهیزاتی است که از فضاهای ساختمانی و صنعتی در برابر آتش محافظت کرده و احتمال رخداد حریق در ابعاد گسترده را کاهش می‌دهد.
ایمنی حریق از موضوعات جدید در بحث طراحی فضاهای ساختمانی و صنعتی است. در این مبحث قرار است تا برای هر نوع فضاهای ساختمانی با توجه به پتانسیل بنا از سری تمهیداتی به جهت جلوگیری از وقوع حریق اقدام کنیم. در نگاه کلی به هر نوع اقدام جهت جلوگیری از وقوع حریق و یا کاهش اثرات آن و همچنین به هر نوع واکنش مناسب در مقابل رخداد حریق برای خاموش کردن آن اصطلاحاً ایمنی حریق گفته می‌شود.
ایمنی حریق بخش پررنگی از چالش‌های رخداد حریق است. به شکلی که با هدف پیشگیری قبل از حادثه طراحی شده است. در این مبحث به موضوعاتی کلیدی اشاره می‌شود تا از احتمال وقوع حریق جلوگیری کند. قاعدتاً بهترین راه برای تقابل با حریق جلوگیری از وقوع آن است. ایمنی حریق به همین موضوع ساده اما تأثیرگذار در امنیت فضاهای ساختمانی و صنعتی می‌پردازد.
روش‌های ایمنی در مقابل حریق
ایمنی حریق شامل مجموعه دستورالعمل‌های گسترده با هدف پیشگیری از آتش و یا جلوگیری از گسترش آتش است. اما در عمل از دو روش کلی برای ایمنی در مقابل آتش استفاده می‌کنند:
- روش‌های غیرعامل: به هر نوع اقدام برای جلوگیری از وقوع حریق و یا جلوگیری از تشدید شدن آن اصطلاحاً روش‌های غیرعامل گفته می‌شود. این اقدامات می‌توانند بهره‌مندی از محصولات حریق مانند متریال‌های ضد حریق باشد. مثلاً می‌توان از موادی که آتش‌زا نیستند، در طراحی اجزای ساختمان استفاده کرد. از طرفی می‌تواند هر نوع جریان آماده‌سازی و یا آموزشی باشد. مثلاً می‌توانیم از مجموعه آموزش‌های پیشگیری حریق برای افراد استفاده کنیم و یا مانورهایی برای آمادگی بیشتر افراد تدارک ببینیم. در کل اهداف ایمنی حریق در این موضوعات ساده است و قرار است از احتمال رخداد حریق جلوگیری کنیم. به شکلی که تجهیزات محیط ضد حریق باشند و یا سطح مهارت افراد افزایش پیدا کرده باشد.
- روش‌های عامل: به مجموعه اقدامات پس از رخداد حریق برای خاموش کردن و مهار آتش گفته می‌شود. این اقدامات شامل تشخیص سریع آتش و تمهیدات مناسب برای خاموش کردن آتش است. طراحی سیستم‌های اعلام و اطفای حریق در این دسته‌بندی قرار می‌گیرند. این سیستم‌ها در تنوع گسترده طراحی شده‌اند و سطح کاربرد آنها در ساختمان‌ها متفاوت است. سیستم‌های اعلام و اطفای حریق از عملگرهای دستی تا سیستم‌های کاملا هوشمند و اتوماسیون شده را شامل می‌شوند.
اهداف ایمنی حریق چیست؟
اگر چه جلوگیری از وقوع حریق اصلی‌ترین موضوع در اهداف ایمنی حریق است و کل دستورالعمل‌ها و یا اجزای ایمنی حریق برای این منظور طراحی شده است؛ اما در نگاهی بالاتر اهداف دیگری نیز مد نظر قرار می‌گیرند. این اهداف در موارد زیر دسته‌بندی می‌شوند:
- کاهش احتمال وقوع حریق
- کاهش مصدومیت انسانی و حیوانی در صورت وقوع حریق
- کاهش مرگ‌ومیر انسان و حیوان در صورت وقوع حریق
- کاهش آسیب به تجهیزات در صورت وقوع حریق
- کاهش زمان پاسخ در شناسایی و اطفای حریق
- جلوگیری از توسعه حریق
اهداف ایمنی حریق طیف بزرگی از موضوعات را شامل می‌شود. این موضوعات از پیشگیری یا اقدام عملی مناسب را در بر می‌گیرند. لذا وقتی در یک ساختمان از قرار دادن ناامن مواد سوختی جلوگیری کرده‌اید و یا از روش‌های اصولی انبارداری و راه‌اندازی تجهیزات بهره‌مند هستید، بخشی از اهداف ایمنی حریق را دنبال می‌کنید.
در ادامه وقتی برای همین ساختمان یک سیستم اعلام و اطفاء حریق استاندارد نصب می‌کنید و یا از کپسول‌های اطفاء حریق با ظرفیت کافی در مکان‌های مناسب ساختمان قرار داده‌اید، باز هم در بخش دیگری از اهداف ایمنی حریق حضور دارید.
اجزای ایمنی حریق
بخش بزرگی از ایمنی حریق موضوعات آموزشی است. اما در کنار مهارت‌های اطفای حریق باید از ابزارهای مناسب نیز استفاده کنیم. لذا برای پیاده‌سازی اصولی به محصولات حریق نیاز داریم. مجموعه اجزای ایمنی حریق متنوع هستند. این اجزاء شامل سیستم‌های اعلام و اطفای حریق، سیستم‌های اطفای دستی، سیستم‌های آب‌رسانی و… می‌شوند. اجزای ایمنی حریق به قرار زیر هستند:
سطل‌های آتش‌نشانی حاوی شن و ماسه
سطل‌های پر از شن و ماسه ساده‌ترین روش اطفاء حریق هستند. این سطل‌ها در حجم‌های 10 الی 15 لیتری طراحی شده‌اند. در گذشته حاوی آب بودند. اما حالا برای نگهداری از شن و ماسه استفاده می‌شوند. سطل‌های شن و ماسه مناسب خاموش کردن آتش‌های روان هستند. برای خاموش کردن حریق ناشی از سیالات نفتی نمی‌توانیم از آب استفاده کنیم. اما می‌توانیم چنین آتش‌هایی را با استفاده از شن و ماسه خاموش کنیم. از این سطل‌های دارای شن و ماسه بیشتر در سطح پمپ بنزین‌ها و یا هر مکان مخصوص حمل و نگهداری از سیالات نفتی استفاده می‌کنند.
کپسول‌های اطفاء حریق
کپسول‌ها، شناخته شده‌ترین محصولات حریق هستند که در اطفای هر نوع حریق کارایی دارند. همچنین روش استفاده از آنها ساده است و می‌توان آنها را در هر مکان ساختمانی تا مدت‌ها نگهداری کرد. کپسول‌ها تجهیزات همیشه آماده برای کنترل مناسب حریق هستند. انواع کپسول در طراحی سیستم‌های ایمنی حریق به قرار زیر هستند.
- کپسول‌های آب: رنگ بدنه این کپسول‌ها قرمز است و حاوی مخلوطی از آب و گازهای تحت فشار هستند.
- کپسول‌های پودر: رنگ بدنه این کپسول‌ها آبی است و حاوی مخلوطی از پودر و گاز عامل فشار هستند.
- کپسول‌های کف: رنگ بدنه این کپسول‌ها کرم است و حاوی سولفات آلومینیوم به همراه بی‌کربنات سدیم هستند.
- کپسول‌های هالوژن: رنگ بدنه این کپسول‌ها سبز است و حاوی هیدروکربن هالوژنه هستند.
کپسول‌های اطفاء حریق مهمترین ابزار دستی کنترل حریق هستند. اما در سطح آغاز آتش کارایی دارند. از طرفی هم‌اکنون به همراه آنها از سیستم‌های اتوماتیک اطفاء حریق مانند سیستم اطفاء حریق آیروسل استفاده می‌شود.
شیرهای آتش‌نشانی
شیرهای آتش‌نشانی از مهمترین اجزای ایمنی حریق هستند که در سطح رخداد گسترده آتش برای خاموش کردن و مهار آن کارایی دارند. بدنه این شیرها قرمز رنگ است و در مسیر ورودی اماکن بزرگ مانند مجتمع‌های تجاری، بازارها، اداره‌جات و ساختمان‌های بزرگ مسکونی نصب می‌شوند. این شیرها به همراه شیلنگ طراحی می‌شوند تا در هنگام رخداد حریق عملکردی کامل داشته باشند.
جعبه‌های آتش‌نشانی
جعبه‌هایی به رنگ قرمز هستند که بر روی درب آنها حرف F کاملاً واضح نوشته شده است. جعبه‌های آتش‌نشانی از اجزای ایمنی حریق هستند که برای لحظات آغازین وقوع حریق کارایی دارند. این جعبه‌ها مهر و موم شده هستند و پس از شکستن بخش‌های شیشه‌ای، می‌توانید قفل درب آنها را باز کنید. البته از قبل ابزاری مخصوص شکستن شیشه جانمایی شده است.
جعبه‌های آتش‌نشانی دارای شیلنگ‌های طولانی مخصوص اطفای حریق، کپسول اطفاء حریق و یا تبر هستند. این جعبه‌ها به شکلی طراحی شده‌اند که در شرایط عادی دسترسی به ملزومات آن وجود ندارد. اما در لحظه وقوع حریق نقش تعیین کننده برای مهار سریع آتش دارند.
درب‌های ضد حریق
درب های ضد حریق برای کنترل آتش طراحی شده‌اند. این درب‌ها آتش نمی‌گیرند و تا پایان عملیات اطفاء حریق بسته می‌مانند. بنابراین از گسترش آتش در فضاهای متنوع ساختمانی جلوگیری می‌کنند. نصب درب‌های ضد حریق اقدام پیشگیرانه برای جلوگیری از توسعه حریق است. این درب‌ها مانع رخداد حریق نیستند. تأثیری هم در اطفای حریق ندارند. اما حضور آنها برای جلوگیری از تهاجم آتش در بخش‌های مختلف ساختمان ضروری است.
اسپرینکلر
اسپرینکلر ابزار پاشش آب در فضاهای ساختمانی است. سیستم اسپرینکلر یک سیستم یکپارچه لوله‌کشی شده در نزدیکی سقف و یا دیوار فضاهای متنوع ساختمانی است. در طول این سیستم لوله‌کشی و برای هر فضای ساختمانی انواع نازل اسپرینکلر نصب می‌شود. این نازل‌ها در حالت عادی بسته هستند. اما در صورت وقوع حریق عمل کرده و آب را به حالت بارانی شده در سطح فضا می‌گسترانند.
اسپرینکلر از محصولات حریق است که در دسته‌بندی سیستم‌های خودکار اطفاء حریق قرار می‌گیرد.
فرد آتش‌نشان کیست؟
همان‌طور که گفتیم، ایمنی حریق یک موضوع گسترده شامل هر نوع اقدام جهت پیشگیری و یا کنترل آتش است. برای این منظور انواع محصولات حریق طراحی شده است که در صورت استفاده مناسب توان مهار هر نوع آتش را دارند. اما نکته کلیدی روش استفاده مناسب از محصولات ایمنی حریق است. برای این منظور انواع روش‌های آموزش افراد در سطوح مختلف متناسب با دستورالعمل‌های ایمنی و حریق تدارک دیده شده است.
هر فرد آگاه و آموزش دیده که می‌تواند به درستی از اجزای ایمنی حریق استفاده کند و توانایی مهار و کنترل آتش و یا عکس‌العمل مناسب داشته باشد را فرد آتش‌نشان می‌گوییم. افراد شاغل در سازمان آتش‌نشانی خبره‌ترین این افراد هستند. این افراد به مهار آتش در هر نوع فضای ساختمانی و صنعتی تسلط دارند. اما می‌توانیم از آموزش‌های مناسب به فراخور محیط برای افراد حاضر در آن مکان ساختمانی و یا صنعتی استفاده کنیم. به این ترتیب افراد حاضر در آن مکان قابلیت‌های فرد آتش‌نشان را دارند.
روش‌های رسیدن به اهداف ایمنی حریق
برای رسیدن به اهداف ایمنی حریق در فضاهای ساختمانی، پنج روش تدوین شده است که به قرار زیر هستند.
- پیشگیری: پیشگیری، مقدمات ایمنی حریق است. تمام هدف ما از ایمنی حریق جلوگیری از وقوع آن است. لذا پیشگیری تبدیل به قدمی اساسی می‌شود. پیشگیری بهره‌مندی مناسب از تجهیزات و متریال‌های ضد حریق است. همچنین شامل موضوعاتی مانند رعایت انبارداری اصولی، طراحی مناسب تجهیزات و… نیز خواهند شد. در کل هر اقدام عملی با هدف جلوگیری از رخداد حریق را پیشگیری می‌گویند.
- طراحی سیستم‌های اعلام حریق: سیستم‌های اعلام حریق شامل انواع چراغ‌ها و یا آژیرها هستند. این سیستم‌ها برای اطلاع سریع اهالی ساختمان طراحی شده‌اند. سیستم‌های هشدار دهنده، ابزار پیشگیری و یا اطفای حریق نیستند. بلکه قبل از فراگیر شدن آتش در تخلیه سریع ساختمان و کاهش تلفات انسانی تأثیرگذار هستند.
- طراحی مسیرهای فرار: تخلیه‌ی سریع ساختمان از موضوعات کلیدی در ایمنی حریق است. در یک ساختمان مسکونی و یا اداری و حتی مجتمع‌های تجاری و صنعتی تعداد افراد زیادی حضور دارند که پس از هشدار حریق اکثر آنها رفتارهایی آشفته و گیج‌کننده دارند. عدم پیش بینی مسیر فرار باعث آسیب افراد حین تخلیه ساختمان می‌شود.
- فضابندی: به هر نوع فضاسازی ساختمان با هدف کوچک سازی محیط برای کنترل سریع آتش گفته می‌شود. آتش در لحظه شروع کوچک است و در یک فضای محدود آغاز می‌شود. هر اندازه این فضا کوچکتر باشد و یا دسترسی آن به فضاهای دیگر محدودتر و کنترل شده‌تر باشد، بهتر می‌توانیم از توسعه آتش در ساختمان جلوگیری کنیم.
- طراحی سیستم‌های اطفاء حریق: اطفاء حریق آخرین حلقه از سلسله فعالیت‌های ایمنی حریق است. اطفاء حریق برای مهار آتش تا خاموش کردن کامل آن در لحظات پس از وقوع آتش کارایی دارد. کپسول‌ها، سیستم‌های اتوماتیک اطفاء حریق مانند آیروسل و یا اسپرینکلر در این سطح از اهداف ایمنی حریق قرار می‌گیرند.